Op woensdag 28 januari hield de Tweede Kamer een openbare hoorzitting over de onlangs verschenen Wetenschapsvisie 2025. Vertegenwoordigers van verschillende universiteiten en wetenschappelijke organisaties waren uitgenodigd om hier te spreken. Peter Hagoort vertegenwoordigde de 73 winnaars van de Spinoza Prijs. Zijn bijdrage kunt u hieronder lezen.
Rondetafelgesprek Wetenschapsbeleid, 28 januari 2015
Standpunt Spinozaprijswinnaars
Reorganisatie NWO:
– NWO kan aan flexibiliteit winnen, en onnodige verschotting tussen gebieden moet worden voorkomen. Tegelijkertijd moet worden opgemerkt dat ook binnen de huidige NWO multidisciplinaire intiatieven mogelijk zijn. Een voorbeeld daarvan is het programma op het gebied van Hersenen en Cognitie (Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie), waaraan 4 gebieden binnen NWO hebben bijgedragen en waar inmiddels 20% van de Vernieuwingsimpulsgelden terecht komen.
– Binnen NWO is een verankering van kennis en expertise in verschillende wetenschappelijke deeldomeinen noodzakelijk. Dit is ook het geval in geslaagde wetenschappelijke partnerorganisaties in het buitenland, zoals de DFG (Duitsland) en de NSF (VS). De verschillen in kennisculturen tussen verschillende wetenschappen (bijv. natuurwetenschappen vs. geesteswetenschappen) moeten in de organisatie herkenbaar blijven. Dit sluit multidisciplinaire initiatieven en samenwerking geenszins uit (zie hierboven).
– Binnen NWO en de deeldomeinen moeten erkende wetenschappers beslissingsbevoegdheid houden t.a.v. inhoud en budget van en voor wetenschappelijk onderzoek. Het rapport Van der Steenhoven geeft wetenschappers een adviserende rol, maar geen beslissingsbevoegdheid. Dit wijzen wij af. Bij succesvolle wetenschappelijke organisaties (bijvoorbeeld de Max Planck Gesellschaft, de meest succesvolle wetenschapsorganisatie in Europa) staan de kenners van het primaire proces (excellente wetenschappers) aan het roer.
De maakbaarheid van wetenschap
– Beleid is gebaseerd op de kennis van vandaag. In de wetenschap gaat het om de kennis van morgen. Er is geen receptenboek om met de kennis van vandaag de kennis van morgen te kunnen voorspellen. Wie zo’n receptenboek had, zou er goed aan doen te investeren in een appartement in Stockholm: de ene na de andere Nobelprijs zou worden binnengehaald.
– Om die reden kan wetenschapsbeleid de condities voor wetenschappelijke kennisvergaring optimaliseren, maar de inhoud daarvan niet bepalen. De wetenschapsvisie is hieromtrent te optimistisch: de gedachte van kenniscocreatie met maatschappelijke partijen waarbij nieuwe kennis wordt gecreёerd die aansluit bij de praktijk vooronderstelt de voorspelbaarheid van nieuwe kennis. Dat is een illusie.
– Nieuwe kennis leidt vaak tot geheel nieuwe praktijken en toepassingen. De algemene relativiteitstheorie maakte de TomTom mogelijk. De praktijkbehoefte aan precieze navigatie is echter geen garantie dat de algemene relativiteitstheorie wordt ontdekt. Belangrijke toepassingen van wetenschap (en toegepaste wetenschappen) bestaan bij de gratie van kennis die vanuit brede fundamentele wetenschap en vanuit een diversiteit aan disciplines worden aangeleverd. De volgorde in de kennisketen omkeren zal noch leiden tot betere wetenschap noch tot betere toepassingen.
De onzekere toekomst
In de complexe en globale samenleving waarin wij leven, zijn de problemen van morgen veelal moeilijk te voorzien (denk aan 9/11). Om die reden is het cruciaal een breed kennisimmuunsysteem te hebben dat aan oplossingen bij kan dragen indien onvoorziene problemen zich voordoen. De wetenschappen vormen de basis van dat kennisimmuunsysteem. Het is derhalve cruciaal dat immuunsysteem niet te smal te maken. Een te sterke focus op topsectoren is daarom onverstandig.
Ceterum censeo
Overigens zijn wij van mening dat een wetenschapsagenda weinig kans van slagen heeft indien de bijbehorende perspectieven op investering in wetenschap ontbreken. Nederland dreigt steeds meer uit de pas te lopen bij andere landen met een hoogwaardige kennisinfrastructuur als het om investeringen in R&D gaat.
Peter Hagoort sprak al eerder zijn zorgen uit over de Wetenschapsvisie. Lees ook deze post die eerder op hettaligebrein.nl verscheen.
